De standaard werken van Fukuyama (The end of history and last man) en Samuel Huntington (The clash of civilizations and the remaking of world order) gaan een laag dieper dan de hedendaagse simpele conclusie dat de islam wel fout moet zijn. Er is een groter proces gaande waarbij het niveau van de discussie van religie zich verdiept naar die van “beschavingen”. In dit artikel wordt niet ingegaan op de validiteit van Huntingtons theorie –lees er vooral zelf over-, maar wordt geschetst welke implicatie dit proces op termijn zou kunnen hebben voor het religieuze landschap in de wereld en specifiek in Nederland.
Hoewel de definitie van het aantal beschavingen in de wereld over de jaren aan verschuiving onderhevig is geweest, blijven de kenmerken van waar een beschaving uit bestaat dezelfde. Een groep mensen met een specifieke gedeelde cultuur en vaak onderliggende religie/levensfilosofie, waarbij geografie en taalverbanden een belangrijke rol spelen. Als we nationale ontwikkelingen van een afstand benaderen, dan zie je dat over de afgelopen tientallen jaren de religieuze discussie in Nederland is verschoven. In het naoorlogse Nederland bestond er veel discussie tussen katholieken van onder de rivieren met protestanten van boven de rivieren. Via een immigratie en secularisatie golf in de jaren zeventig, tachtig en negentig en een daaropvolgende ogenschijnlijke herwaardering van de Joods-Christelijke wortels van de westerse wereld zijn we nu aangekomen op een punt waarbij zelfs katholieken en protestanten zich afvragen of er niet een toekomst is in een gezamenlijke kerk. Maarten Luther had in het jaar 1517, toen hij de 95 stellingen op de kerkdeur in Wittenberg spijkerde, ook kunnen denken om te volharden en de katholieke kerk van binnen uit te veranderen. Een lang verhaal kort: verschillen binnen een religie kunnen door de tijd en veranderende omstandigheden opeens anders worden gewaardeerd. Maar zover is het nog niet.
Binnen de Islam zijn er vergelijkbare bloedgroepen te onderscheiden, waarvan de sjiieten en de soennieten de grootste en bekende zijn, maar er zijn ook andere groepen zoals de veel liberalere Ibadisten uit Oman waarbij het geloof niet als reden voor bloedvergieten mag worden gebruikt. Hoewel tussen de verschillende islamitische stromingen op dit moment onderling oorlogen worden uitgevochten mag op termijn (we praten honderden jaren) toch worden verwacht dat tussen deze stromingen het tot een vereniging gaat komen, net zo goed als binnen de christelijke religie.
Er zijn een aantal redenen te noemen op basis waarvan te verwachten is dat religieuze sub stromingen tot elkaar gaan komen binnen de hoofdstroming. De eerste belangrijke reden is dat op een gegeven moment de hele wereld religieuze kleur heeft bekend. Er zijn op dit moment nog veel missionaire activiteiten gaande in verschillende werelddelen waarbij religie de afgelopen decennia een minder belangrijke culturele rol heeft gespeeld, bijvoorbeeld doordat het verboden was zoals in de Sovjet-Unie voor de val van de muur. In die situatie zullen de verschillen tussen de hoofdgroepen (bijv. Jodendom-Islam) groter zijn dan de verschillen binnen de hoofdgroep. Door externe negatieve invloeden buiten de religie, die in zekere zin een aanval vormen op de religie in kwestie, treedt een angst op, waarbij terug gaat worden gegrepen op de echte essentie. Daarnaast bestaat er de natuurlijke beweging dat als bij een organisatie in de kern van de activiteiten er een krimp optreedt, er een natuurlijk proces van vernieuwing gaat volgen waarbij de verschillende opties (waaronder samengaan) besproken zullen gaan worden. De hoeveelheid protestantse stromingen die ontstaan zijn in de laatste eeuw heeft zijn top gezien en bijvoorbeeld het proces waarbij kerken weer samen gaan is al enkele tientallen jaren bezig. Hoewel altijd ontkend, zullen daarbij ook non-religieuze argumenten een rol gaan spelen zoals financiën of een gebrek aan nieuwe pastoors. Vanuit de Islam sub-stromingen zal een zelfde proces optreden, waarbij er duidelijk gaat worden of een Ayatollah de representatie van Allah op aarde is, wat de rol is van de Iman en of de Koran wel of niet opnieuw geïnterpreteerd mag worden. Kortom: uiteindelijk zal iedereen tot een hoofdgroep behoren, zij het christelijk, islamitisch, joods, Hindoeïstisch, boeddhistisch, anders gelovig of niet gelovig.
We bevinden ons in een tijdgewricht waarbij het vanuit de verschillende religies van belang is om het globale ‘marktaandeel’ op peil te houden om tijdens de botsing der beschavingen op een correcte manier voorgesorteerd te zijn. Volgens de laatste peilingen zijn er wereldwijd 2.2 miljard mensen Christelijk en 1.8 miljard mensen Islamitisch. Daarnaast zijn er nog 1.1 miljard Hindoes en 0.5 miljard Boeddhisten. Theoretisch kan de situatie worden voorgesteld waarbij het Jodendom, de Islam en het Christendom bij elkaar komen, gezien het feit dat ze beide worden gerekend tot de Abraham/Ibrahim-religies, terwijl de Hindoes en de Boeddhisten tot de Indische religies worden gerekend. Dit lijkt echter voor ons mensenleven stappen te ver.
Willen gelovigen en seculieren in het westen blijven geloven in of waarde blijven hechten aan hun joods-christelijke wortels en de daaruit ontstane beschaving, dan is het, zelfs voor ongelovigen, van belang om de gelederen te sluiten. Een grote gezamenlijk beschaving maakt immers makkelijker een vuist tegen andere beschavingen die wij niet tot de onze rekenen. Daarnaast is het voor religieuzen an sich van belang dat de kerk waar ze toe behoren, zijn rol in de samenleving veel actiever gaat uitvoeren vanwege de voortdurende hervormingen van de publieke sector en de kaalslag die dit met zich meebrengt op te vangen. Een natuurlijk gevolg van een verdere afbouw van alle publieke verworvenheden is mijn inziens een rol voor kerken, stichtingen en fondsen. Dit kan inhouden: de opvang van mensen die geen geld meer hebben na de afschaf van de bijstand, de opvang van vluchtelingen wanneer dit geen overheidstaak meer is, of het verzorgen van onderwijs voor mensen die geen geld meer hebben om voor onderwijs te betalen. De verzorgingsstaat is in wezen een gekerstende publieke sector, die tot gevolg heeft gehad dat de kerken ook leeg zijn gelopen; als de mooi gesproken woorden vanaf de kansel immers niet in daden worden omgezet door de kerk, veranderen deze woorden in holle frasen. Het wordt duidelijk: religie, samenleving en publieke sector hangen daadwerkelijk samen, waarbij de ontkoppeling van deze drie trendmatig terug moet worden gedraaid in het belang van onze westerse beschaving.
Kijken we naar de trends in de samenleving dan zien we dat mensen blijven zoeken naar lokale verbanden als tegenhanger van de voortdurende globale nieuwsstroom die voorbij trekt. Mensen zoeken naar zingeving, ontplooiing, authenticiteit en willen graag begrijpen wat mensen drijft. We willen elkaar verder helpen en dat geeft ons een goed gevoel. In tijden van grote veranderingen of maatschappelijke disrupties is er een grote behoefte aan samenzijn. Dat hebben we gezien bij de ramp van de MH17. De meeste mensen hebben voor de collectieve waarden van rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkwaardigheid en omzien naar de zwakkeren geen religie meer nodig. Onbewust zijn dit echter pijlers van onze beschaving – waarvan sommige ook duidelijk religieuze wortels hebben – die we met alle mogelijke middelen moeten verdedigen.
Een beschouwing van het huidige wereldtoneel met de branden in het Midden Oosten (Syrië, Irak, Yemen), aanslagen in Frankrijk, ellende in Duitsland, Afghanistan, Nigeria (Boko Haram) laat zien dat Huntington toch meer gelijk lijkt te krijgen dan hij wellicht gehoopt had.
door Dutch Lion
Meer artikelen in deze categorie:
[catlist categorypage=”yes”]
Dat gekoketteer met ‘joods-christelijke’ waarden.
We hebben kunnen zien in WOII hoe joodse waarden en christelijke waarden prima samengaan. #not.