Op 3 januari jongstleden vond een historische nieuwjaarsborrel plaats in café Batavia (what’s in a name?) te Amsterdam. Onder de aanwezigen waren historicus Jan Tervoort (1971), auteur van Batavirus.nl, en historicus en publicist Bas Kromhout (1975). Tijdens het rijkelijk vloeiende bier kwamen onder andere de groeiende polarisatie in de Nederlandse media en samenleving en het gebrek aan het genuanceerde midden ter sprake. De oprichting van Batavirus.nl was inmiddels in volle gang en ondergetekenden spraken af ooit een correspondentie te starten. Op zoek naar het midden. Beiden zijn van dezelfde generatie maar met verschillende uitgangsposities binnen het politieke spectrum.
Brieven aan Bas: correspondentie tussen twee historici op zoek naar het midden (1) Brieven aan Jan: correspondentie tussen twee historici op zoek naar het midden (2)
Beste Bas,
Dank voor de brief. Ik begrijp je weerzin tegen het meningencircus in de media volkomen. Het lijkt uitsluitend een vermoeiend narcistisch langs elkaar heen gekakel tegenwoordig. Daarom kwam ik die avond van de borrel ook op het spontane idee voor deze correspondentie. Die twee keer dat wij elkaar in het echt ontmoetten, bleek er veel minder afstand tussen onze kijk op de wereld te zitten dan op een polariserend medium als twitter. Ik was en ben benieuwd waar ons dat, in dit toch enigszins archaïsche experiment van een brievenwisseling weg van het meningencircus, brengt. Een welgemeend excuus overigens dat je in een compromitterende foto met de beruchte Thierry B. boven de brieven terecht bent gekomen. Ik had nog zo mijn best gedaan om de identiteit van de overige borrelaars te verhullen. Ik heb dan ook maar besloten om met de header foto ‘full monty’ te gaan. Dan kan de lezer zien dat ook het wat meer genuanceerde deel van de aanstormende historische intellectuele elite present was.
Je hebt overigens gelijk dat onze weg naar het midden geplaveid zal moeten worden met zorgvuldig gekozen woorden. Wat deze nog maar net begonnen brievenwisseling mooi duidelijk maakt is dat de betekenis of bedoeling van mijn woorden of ideeën door jou anders opgevat kunnen worden en vice versa. Je concludeert bijvoorbeeld aan de hand van mijn absurde vergelijking tussen de Pegida demonstranten en de Joodse bevolking van Amsterdam – allebei afgevoerd door het GVB – dat ik mijn koudwatervrees voor de Godwin enigszins overwonnen heb. De absurditeit van deze bewust ‘foute’ analogie is echter juist een verwijzing naar het beperkte nut van de Godwin, iets dat ik uitgebreider uiteengezet heb in dit artikel over Wilders, onze nationale Godwin magneet. Daarmee hebben we volgens mij al direct de kern van ‘het midden’ te pakken. Het midden is de plek waar mensen dezelfde taal spreken en elkaar begrijpen. Dat lijkt heel evident, maar dat is het niet.
Neem bijvoorbeeld mijn boude uitspraak en verwachting dat wij elkaar zouden kunnen vinden in het midden met de stelling ‘minder islam’. Het verbaast mij dan dat jij direct begint over ‘in theorie’ praktische maatregelen (deportatie van moslims en bekering) over hoe dit te bewerkstelligen in Nederland. Maatregelen waar ik natuurlijk ook niet achtersta. Het enige dat ik ermee bedoelde was dat ik verwacht dat jij als wetenschapper de islam als religie en alle negatieve aspecten die een geïnstitutionaliseerde religie als de islam zoal met zich meebrengt afkeurt. Net zoals wij het christendom afkeuren. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend, maar volgens mij is dat – het openlijk en inhoudelijk bekritiseren van de islam – juist weer noodzakelijk nu wij hier in het westen geconfronteerd worden met een religie die nog in haar vrijwel orthodoxe vorm in veel facetten het leven bepaald van haar gelovigen. Echter, omdat de aanhangers van de islam in Nederland over het algemeen ook in etnische zin van de rest van de bevolking verschillen, komt de breed gedragen maatschappelijke religiekritiek die ik graag zou zien te weinig en niet in de juiste vorm van de grond. Die wordt helaas bijna uitsluitend overgelaten aan gekke Geert die met zijn hysterie over islamisering en zijn expliciete xenofobie inmiddels de zaak meer kwaad doet dan goed.
Verdere secularisatie van de Nederlandse samenleving is geen taak van de overheid maar van de seculiere meerderheid in het openbare debat. Als Jeroen Pauw in zijn programma serieus in discussie gaat met Tofik Dibi die zijn homoseksualiteit weet aan een kwade geest (Djinn) dan verwacht ik dat Pauw als seculier kritische vragen stelt over de bijgelovige islamitische onzin die Tofik te berde brengt. Als een meerderheid in de tweede kamer met het oog op dierenwelzijn een wet wil aannemen tegen onverdoofd slachten dan laait direct de discussie over vrijheid van godsdienst op. Nooit zie of lees ik dan een rationele discussie over hoe irrationeel het is om op basis van eeuwenoude boeken die door een zogenaamde god geïnspireerd zouden zijn, iets positiefs als dierenwelzijn in de weg zou moeten staan. Door de komst van de islam naar Nederland meen ik een nieuw soort respect voor religie te bespeuren in het openbare debat dat niet het mijne is. Ik zie het liefst zo weinig mogelijk islam in Nederland. De enigen die daar voor kunnen zorgen zijn moslims zelf. Die dienen door de seculiere meerderheid geconfronteerd te blijven worden met de voordelen van een seculiere levenswandel waarin religie, mocht je toch in sprookjes willen geloven, een privé-zaak is. Moslims die van hun geloof afstappen dienen actief gesteund te worden door de seculiere meerderheid in Nederland. Ik wil dat het weer ‘cool’ wordt om seculier te zijn in Nederland.
De islam in haar huidige voornamelijk orthodox beleden vorm acht ik, als er niets verandert, uiteindelijk wel degelijk een veiligheidsprobleem. Hoewel de Nederlandse of Europese moslimgemeenschap op het totaal van de Nederlandse of Europese bevolking relatief klein is, is deze voornamelijk geconcentreerd in de grote steden. Het zijn juist die steden die in de toekomst een veel grotere rol zullen spelen in culturele en economische zin dan de huidige nationale staten. Grote slecht geïntegreerde moslimgemeenschappen in die grote internationale steden kunnen in de steeds verder globaliserende wereld waarbij problemen uit het Midden-Oosten geïmporteerd worden in combinatie met allerlei bijkomende sociale problematiek in de toekomst voor veiligheidsproblemen zorgen. Het is niet voor niets dat alle Joodse instellingen in Amsterdam inmiddels permanent bewaakt worden met politieposten.
Uitsluitend angst hiervoor cultiveren zoals Wilders uit politiek opportunisme en zijn eigen bizarre persoonlijke situatie doet keur ik echter ook af. De overige seculiere politieke partijen in Nederland zouden hier een positief verhaal van een seculiere samenleving waar religie strikt tot het privé domein behoort tegenover moeten stellen. We zullen de open, vrije, seculiere samenleving gebaseerd op het individu beter moeten verkopen. Als je echt iets wil verkopen dan moet je er ironisch genoeg ook in geloven. Daar ontbreekt het momenteel aan. Een samenbindende seculiere culturele Europese identiteit. Uitgaand van eigen kracht. Er is visie en moed voor nodig om die te creëren en die ontbreekt bij de middelmatige nationale en Europese politieke elites. Tot die tijd zullen we last hebben van bewegingen als die van Wilders die met behulp van de sensatiemedia de angst voor het vreemde en de toekomst aan zullen wakkeren. Overigens maak ik me niet al te druk over die 40 zetels in de peilingen. Bij de verkiezingen houdt hij er maximaal 25 over en krijgen we waarschijnlijk dezelfde wijn in oude zakken van een of andere coalitie. Of zie jij een beweging of partij opstaan die met nieuwe ideeën en visie, de huidige crisis pragmatisch te lijf gaat en een boodschap van vertrouwen in een nieuwe seculiere Europees (let op: niet EU) georiënteerde maatschappij verkondigt?
PS van de redactie aan de lezers: U heeft Bas Kromhout’s uitstekende biografie over de Nederlandse SS voorman Henk Feldmeijer ‘De Voorman‘ inmiddels uit? Medio april verschijnt een nieuw boek van zijn hand: Fout! Schokkende artikelen uit de Nederlandse nazi-pers.
Meer artikelen in deze categorie:
[catlist categorypage=”yes”]
Geachte heer Amsterjan,
U meent ik een nieuw soort respect voor religie te bespeuren? En u spreekt uw hoop op een meer seculiere samenleving uit?
Ik neem aan dat u als “wetenschapper” u op de hoogte heeft gesteld van de cijfers van het CBS ( http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/C3344AD7-8513-45AE-BB16-D1B277FE34BA/0/2015BT11religieuzebetrokkenheidvanbevolkingsgroepen20102014.pdf ) voor u aan dit stukje begon? En u niet enkel heeft laten leiden door uw vermeende gevoelens?
Zou u uw observaties nader kunnen toelichten aan de hand van de gepubliceerde cijfers?
Wat is uw mening? In de ontwikkeling naar een meer seculiere samenleving, bij welk gelovig bevolkingsdeel zou volgens u de meeste “winst” te behalen zijn?
In afwachting van uw antwoord,
Kevin V.
Beste Kevin,
Dank voor je reactie. Ik was even in het buitenland dus vandaar mijn wat late reactie.
Ik heb dat onderzoek van het CBS niet gezien maar ik weet natuurlijk dat de religieuze betrokkenheid van de Nederlandse bevolking als geheel daalt.
Waar ik op doel is dat ik een nieuw soort respect voor religie in de publieke opinie waarneem (dat zijn dus geen ‘vermeende gevoelens’). Naarmate de algehele religieuze betrokkenheid van de bevolking afneemt en religieuze groepen die een orthodoxe vorm van religie aanhangen kleine minderheden gaan vormen, ontstaat er een tendens in de publieke opinie om deze groepen als ‘exotische’ minderheid in bescherming te nemen. Het gaat tenslotte maar om een kleine groep die hun vrijheid van godsdienst uitoefent. Dan ontbreekt de noodzaak om die godsdienst inhoudelijk te bekritiseren. Dat zie je in Nederland bij de orthodoxe vormen van het christendom. Die krijgen alleen nog wat tegenwind als het om emancipatie gaat, zelden wordt de inhoud van waar zij letterlijk in geloven nog bekritiseerd.
Die houding binnen de publieke opinie, wat ik zie als een vorm van respect omdat het om minderheidsgroepen gaat, zie ik terug in de publiek opinie waar het de islam betreft. Moslims in Nederland zijn echter een aanzienlijk grote minderheid. Daar neemt de religieuze betrokkenheid niet af zoals je in het onderzoek kunt zien, het neemt zelfs toe in bepaalde leeftijdsklassen. Toch geniet de islam die over het algemeen nog in haar orthodoxe vorm beleden wordt, hetzelfde soort respect waar het de inhoud betreft. Dat wordt nog versterkt omdat moslims over het algemeen een allochtone achtergrond hebben, ook al zijn de meeste inmiddels in Nederland geboren.
Overigens bedoel ik met inhoudelijke kritiek niet de hysterie van Wilders die uitsluitend de negatieve aspecten die uit de islam en andere culturele achtergronden van de gelovigen voortkomen (achterstelling van de vrouw, homofobie, antisemitisme etc) uitvergroot. Het gaat mij om de de rationele bekritisering van de islam, haar geloofstellingen voorkomende uit de koran en de hadith. Daarom geef ik in het stuk het voorbeeld van Jeroen Pauw en Tofik Dibi. Die laatste weet zijn homoseksualiteit aan een Djinn. Dat zijn kwade geesten, die volgens de islam bestaan om gelovigen van het pad van Allah af te brengen. Uit respect voor het geloof van zijn gast, ging Pauw daar niet kritisch op in. Dat vind ik onbegrijpelijk. Dibi is iemand die in de Tweede Kamer zat en aan religieuze waanvoorstellingen leed. dat lijkt mij toch een kritische vraag waard.
De meeste winst qua verdere secularisering valt mijns inziens dus te behalen bij Nederlandse moslims. In plaats van ze te stigmatiseren zouden zij met behulp van inhoudelijke kritiek van de islam aangezet moeten worden om een minder orthodoxe versie van deze religie te belijden. Zij zijn zelf degene die de islam moeten hervormen die uiteindelijk een verdere rationalisering en secularisering van de Nederlandse moslimgemeenschappen tot gevolg hebben.
met vriendelijke groet
Jan