Het eerste deel van de vorig jaar verschenen bundel Jacob Cornelisz van Oostsanen (ca.1475-1533). De Renaissance in Amsterdam en Alkmaar naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstellingen in het Stedelijk Museum Alkmaar en het Amsterdam Museum, is onlangs uitgebracht als zelfstandige uitgave onder de naam Amsterdam in Vogelvlucht. Hoewel directeur van het Amsterdam Museum Paul Spies in het voorwoord aangeeft dat de nieuwe uitgave is bewerkt, blijkt bij een snelle inspectie dat niet het geval te zijn. Het eerste deel van de bundel over Van Oostsanen is vrijwel ongewijzigd overgenomen.
Oorspronkelijk bedoeld als context bij het leven en werk van de voornoemde Amsterdamse kunstschilder, schetst Amsterdam in vogelvlucht aan de hand van het beroemde gelijknamige schilderij van Cornelis Anthonisz uit 1538, een overzicht van de geschiedenis van de stad aan het IJ aan de vooravond van de Gouden Eeuw. Dit topstuk van het Amsterdam Museum waar menig toerist onevenredig lang naar blijft turen, blijft als kunstwerk en historische bron fascinerend. De negen hoofdstukken van de bundel zijn thematisch opgezet, waarin verschillende historici en kunsthistorici de politieke, economische, sociale, religieuze en culturele situatie van het zestiende-eeuwse Amsterdam uit de doeken doen. Daarbij wordt regelmatig verwezen naar de kaart van Cornelis Anthonisz om zo de stad uit het verleden tot leven te brengen. Ondanks de brede thematische aanpak en de over het algemeen vlotte en levendige schrijfstijl, slaagt de bundel daar niet helemaal in.
Amsterdam in Vogelvlucht is namelijk bedoeld voor de geïnteresseerde museumbezoeker. Voor historici die zich met de geschiedenis van Amsterdam bezighouden, valt er weinig nieuws in te ontdekken. De talloze verwijzingen naar de kaart van Anthonisz vereisen echter wel een gedegen (straten)kennis van de huidige Amsterdamse middeleeuwse binnenstad. Die is bij het gros van de geïnteresseerde museumbezoekers naar we mogen aannemen niet aanwezig. Laat staan dat zij zich in de stad uit de zestiende eeuw zouden kunnen oriënteren aangezien het perspectief op het schilderij van Anthonisz 180 graden is gedraaid ten opzichte van moderne plattegronden van Amsterdam. Daarbij komt nog dat het aangezicht van de middeleeuwse binnenstad vanaf eind negentiende eeuw behoorlijk is veranderd.
Dit probleem wordt in het inleidende hoofdstuk van de nog maar net afgestudeerde historicus Tom Knevel direct duidelijk. Zou de gemiddelde lezer weten waar de lang verdwenen Papenbrug lag wanneer bekende straten of grachten als de Warmoesstraat of de Nieuwezijds Voorburgwal al moeilijk te vinden zijn op het stadsgezicht uit de zestiende eeuw? Ondanks de vele detailafbeeldingen van het schilderij blijft dit probleem zich in de hele bundel voordoen. Dit had makkelijk verholpen kunnen worden met wat extra kaarten waarop de beschreven locaties en straatnamen aangegeven staan in combinatie met een bewerkte vogelvluchtfoto van de huidige Amsterdamse middeleeuwse binnenstad. Aangezien dit een uitgave van een museum is, en ook de verantwoordelijke voor ‘publieksgeschiedenis’ bij de Universiteit van Amsterdam Paul Knevel (de vader van Tom) er aan bijdraagt, is dit toch enigszins een gemiste kans.
Desalniettemin blijft Amsterdam in Vogelvlucht een leerzame introductie in een boeiend stuk Amsterdamse geschiedenis. Vooral de levendige hoofdstukken van kunsthistorica Suzette Van ’t Hof over Amsterdam als pelgrimsstad en het kloosterleven springen er op een positieve manier uit. Ook het leidmotief van deze periode – de scheuring van de religieuze en daarmee ook stedelijke gemeenschap naar aanleiding van de Reformatie – wordt kundig door alle hoofdstukken heen geweven. Daarbij wordt het belang van het op zich redelijk onschuldige wederdopersoproer van 1535, waarvan de ongekend harde repressie en politieke gevolgen specifiek in Amsterdam nog lang door zouden werken, mooi duidelijk gemaakt. De schilder- en prentkunst komen er met één hoofdstuk gevoelsmatig wat bekaaid vanaf. Het spectaculaire werk van vooruitstrevende Amsterdamse kunstenaars als Cornelis Anthonisz, Pieter Aertsen en Dirck Barendsz verdienden eigenlijk een extra hoofdstuk.
Het zijn de extra kosten die deze en de daarvoor beschreven omissie ongetwijfeld hebben veroorzaakt. Het tegen minimale kosten opnieuw uitbrengen van een deel van een eerdere uitgave, is voor de uitgever en de betrokken musea natuurlijk lucratief. Want voor twee tientjes aan de toonbank had zelfs ondergetekende deze aardige en bovendien rijk geïllustreerde bundel gewoon even meegenomen ware het niet dat hij de oorspronkelijke bundel over Van Oostsanen al in de kast had staan.
Laura van Hasselt en Yvonne Bleyerveld ed., Amsterdam in vogelvlucht. Stad op de drempel van de Gouden Eeuw, Waanders, Zwolle, 2014, 87p., geill., ISBN: 9789462620384, prijs 19,95
Meer artikelen in deze categorie:
[catlist categorypage=”yes”]
