In de afgelopen weken heeft ondergetekende samen met politiek econoom Johan Horeman zich verdiept in de verschillende opties voor een nieuwe Sociale Zekerheid. Een thema dat ons erg aangaat, met name omdat we beiden vanuit ons werkveld hebben gezien waar de vele patches, lees nieuwe wetten en reparatiewetten, toe hebben geleid als het gaat om het huidige stelsel. En wij zijn geen roependen in de woestijn gezien de vele discussies die er overal in Nederland gevoerd worden. Wat we wel zien is de rare discrepantie dat alle nieuwe initiatieven onder de noemer basisinkomen geschaard worden. Moeten we hieruit concluderen dat ons huidige stelsel geen basisinkomen is? Nee uiteraard niet, ook ons huidige stelsel dient als vangnet en geeft mensen een basisinkomen indien noodzakelijk. En dat is de grondslag van een moderne beschaving. Wat ook bij een beschaving hoort is dat je een stelsel hebt dat humaan en eerlijk is. En exact daar schort het aan. Ons huidige stelsel is verworden tot een grote geldrondpompmachine en kent vele onrechtvaardige elementen. De industrie die eromheen is ontstaan kenmerkt zich inmiddels door haar inhumane aanpak. De uitkeringsgerechtigde is een product geworden. En dat is iets wat we ons inziens niet moeten willen. Maar wat moeten we dan wel willen? Ons onderzoek was onbevooroordeeld en zo objectief mogelijk. Onderstaand vatten we voor u onze conclusies samen.
Het eerste argument waar mensen altijd mee aankomen is de betaalbaarheid van de Sociale Zekerheid. Om tot een eenduidige en objectieve vergelijking te komen hebben we de verschillende opties doorgerekend op basis van € 1100,00 per maand. De berekeningen vindt u terug in de voorgaande delen. Onze eindconclusie is dat alle vier de doorgerekende opties een verbetering zijn ten opzichte van het huidige stelsel. Een nieuw stelsel is dus zeker betaalbaar. Ook in België is deze discussie gestart, zie dit lezenswaardig artikel.
Een tweede voorwaarde waar een nieuw stelsel aan moet voldoen is dat het eerlijk is. In het huidige stelsel is dat namelijk niet het geval. Op Batavirus hebben we daar regelmatig aandacht aan besteed, zie deze column. Uiteraard kent iedereen die regelmatig De Monitor kijkt of de serie Fort Oranje heeft gevolgd de negatieve kanten van ons systeem. Met name de Participatiewet, in de volksmond nog steeds de bijstand genoemd, kent strenge voorwaarden om toegelaten te worden. Voorwaarden die overal in het land anders geïnterpreteerd worden, de beoordeling is immers mensenwerk. Heb je vermogen opgebouwd dan ben je in ieder geval de klos en val je buiten de boot. Een rechtsongelijkheid die zijn weerga niet kent. Het aantal procedures bij de rechtbank is de laatste jaren fors toegenomen, zeg maar evenredig gestegen met het aanscherpen van de regels. De doorgerekende stelsels doen niet aan uitsluiting, integendeel ze zijn onvoorwaardelijk. Een belangrijke discussie die we wel moeten voeren is voor wie deze onvoorwaardelijkheid van toepassing is. In deel 2 hebben we daarover onze gedachten laten gaan. Bijkomend voordeel is dat het verschil tussen zelfstandige en werknemer wordt opgeheven. Ook de zelfstandige heeft recht op een ‘basisinkomen’.
Een volgende belangrijke voorwaarde is de uitvoerbaarheid. Waar het huidige stelsel uitblinkt in een doolhof aan regels met allen hun eigen regels en eigen uitvoeringsinstantie, dient een nieuw stelsel bij voorkeur onder één instantie te vallen. Van de doorgerekende stelsels voldoet in ieder geval het systeem Negatieve IB hieraan. Waar nu de toeslagen al via het loket de Belastingdienst lopen, is het een eenvoudige aanpassing om de uitkering ook via deze instantie betaalbaar te laten stellen. Tel daarbij op de winst dat het NegIB de volledige rondpompmachine aan toeslagen afschaft en zelfs onze haperende Belastingdienst kan haar werk weer onder controle krijgen. Bij de andere drie systemen is het onduidelijk wie verantwoordelijk gaan worden voor de uitvoering. Via de mail heb ik zelfs van een meedenkende lezer de optie doorgekregen dat de werkgever het volledige salaris overmaakt naar de Belastingdienst, die vervolgens de inkomstenbelasting inhoudt en uw loon plus basisinkomenuitbetaald. Persoonlijk gaat mij dit een stap te ver, maar dat kan ook komen door mijn ervaringen met de overheid.
De vakbond FNV hanteert al enige tijd het motto “Werken moet lonen”. Opvallend is dat juist het voorstel van FNV uitkeringsgerechtigden niet voldoet aan dit nobel streven. Zij hanteren een oplopende inkomstenbelasting (10%-20%-30%-40%-50%-60%), waardoor hard werken steeds minder lonend wordt. Willen we dit motto toch handhaven, dan springt wederom het NegIB erbovenuit. Hoewel we in onze berekeningen de huidige belastingschijven hebben aangehouden, hebben we wel nagedacht over verbetering. De berekening met onze oplossing daarvoor, een vlaktaks, hebben we niet toegevoegd omdat dan de vergelijking met de systemen onderling spaak liep. En inderdaad, een vlaktaks zou het meest eerlijk zijn als we hard werken willen belonen. Bij het NegIB zien we wel een verzekering ontstaan die de huidige WW gaat vervangen, dit zal echter volledig privaat worden ingevuld en op basis van vrijwilligheid. In een periode waar baanzekerheid niet meer bestaat kon dat wel eens een grote markt worden.
In het verlengde van bovenstaande voorwaarden willen we graag de fraudebestendigheid toevoegen. Algemeen kunnen we stellen dat geldt ‘hoe complexer een systeem, des te meer het systeem gevoelig is voor fraude’. Het systeem van de FNV uitkeringsgerechtigden zou door deze voorwaarde afvallen. Het systeem negIB is het meest rigoureus, mede door het afschaffen van het totale toeslagencircus, en zou dus het minst fraudegevoelig zijn.
En dan rest er nog één belangrijk argument, een nieuw systeem dient productief te zijn en onze economie te versterken. Tegenstanders van een ‘basisinkomen’ hanteren graag het beginsel dat gratis geld mensen lui maakt. Wij geloven hier niet zo in en onze mening wordt ondersteund door de diverse proeven die wereldwijd genomen zijn. Zeker de noest voortploeterende Nederlander levert graag een bijdrage aan een leefbare samenleving hetgeen wel blijkt uit het grote aandeel vrijwilligerswerk. Wij durven het zelfs om te draaien, het huidige stelsel verlamt de participatie van mensen die in een uitkeringssituatie terechtkomen. Ook voorzien we een groei in het ondernemerschap, een stap die nu zeker geremd wordt. In de huidige situatie ben je als ondernemer namelijk aangeschoten wild en heb je nergens recht op een vangnet.
Onze algemene eindconclusie is dat er een grote uitdaging ligt om de komende jaren onze maatschappij te resetten en toekomstbestendig te maken. Wij denken dat dit zou moeten beginnen met de invoering van een nieuwe Sociale Zekerheid die recht doet aan de nieuwe economische tijden. Mocht u met ons verder van gedachten willen wisselen, dan staan wij daar voor open. Johan is dan ook een begenadigd spreker die op uw verzoek tegen een kleine vergoeding graag zijn berekeningen komt toe lichten. U kunt hem daarvoor rechtstreeks uitnodigen via zijn mail.
Eén gedachte over “[Longread] De sociale zekerheid onder de loep slot”