Professor Samuel Huntington beargumenteerde in zijn meesterwerk The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order dat de wereld verdeeld kan worden in van elkaar te onderscheiden culturele groepen. Hij betoogde dat met de val van de Sovjet-Unie in 1990, de politieke scheidslijn tussen het ‘vrije Westen’ en het ‘communistische Oosten’ zou vervagen om vervolgens de wereld in een nieuwe periode van onrust en conflict te storten waarbij de breukvlakken langs verschillende ‘culturen’ zouden lopen . En gelijk heeft hij gekregen.
Hoewel het opdelen van de wereld in eenduidige groepen een oversimplificatie is van de dynamische en aan snelle verandering onderhevige geopolitiek valt de ‘Clash of Civilizations theorie’ van Huntington toe te passen op het ontstane conflict tussen het Westen en Rusland. Sinds de val van de Sovjet-Unie zijn veel Oost-Europese landen toegetreden tot van oudsher Westerse politieke verbanden. Of dat nou een NAVO-lidmaatschap, toetreding tot de Europese Unie of in het geval van Oekraïne, Moldavië en Georgië een EU-associatieverdrag betrof, in de ogen van Rusland was, is en blijft deze ‘Westerse expansiedrift’ een provocatie. Het tart het gezag van Rusland in de traditioneel tot haar invloedssfeer behorende regio’s. Echter, waar landen gelijk Polen en de Baltische staten zich relatief gemakkelijk konden en mochten ontworstelen aan een toen zwakke Russische Staat, is Oekraïne met een inmiddels zelfverzekerder en sterker Rusland een veel complexere casus met een lange historische achtergrond.
Hoewel Oekraïne een soevereine Staat is, erkend door de Russische Federatie waarmee haar zelfbeschikkingsrecht nageleefd en gerespecteerd dient te worden, is zij gevormd door eeuwenlange Russische invloed, de latere Sovjet-Unie en de scheidingslijnen tussen cultureel, religieus en linguïstisch verschillende bevolkingsgroepen. Het land is ontstaan uit de as van het in de middeleeuwen Oost-Europa dominerende Kievse Rus (vaak ook Kievse Rijk genoemd), dat ook het huidige Rusland en Wit-Rusland bestreek. De Kiev Rus dankte haar naam aan de Roes, een volk dat volgens sommige historici mogelijk ergens in de vroege middeleeuwen de oversteek maakte vanuit het door Vikingen bevolkte Scandinavië en zich vestigde in de Slavische landen. Nadat het rijk rond de tiende eeuw haar glorietijd beleefde, nam vanaf de elfde eeuw de macht echter af, uiteindelijk leidend tot de definitieve val van het rijk. De hertogen van Moskou ontpopten zich tot de opvolgers in de noordelijke delen van het voormalige rijk, terwijl delen nu uitmakend van Oekraïne en Wit-Rusland zouden opgaan in het Grootvorstendom Litouwen. De val van het Kievse Rijk zou leiden tot de ontwikkeling van drie aan elkaar verwante, maar door de geschiedenis van elkaar vervreemde volkeren: de Oekraïners, de Wit-Russen en de Russen.
De versnippering van de gebieden behorend tot de Roes heeft er toe geleid dat er een scheidslijn tussen twee culturen ontstaan is die ongeveer langs de rivier de Djnepr loopt. De gebieden ten oosten van de Dnjepr zijn sterk gerussificeerd, terwijl het gebied ten westen van de rivier onder invloed van de Pools-Litouwse overheersing en het daarbij meegekomen katholicisme verwesterde. De gevolgen van de verschillende ontwikkelingen van de volkeren in het hedendaagse Oekraïne zijn nog altijd hevig voelbaar. De grenzen van Oekraïne zijn getrokken door de Sovjet-Unie, weinig rekening houdend met culturele diversiteit en daarmee een eenheidsstaat in het post-Koude Oorlog tijdperk onmogelijk makend. En hoewel de Oekraïense president Petro Poroshenko prat gaat op de eenheid van zijn land, werd onder zijn bewind het Oekraïens de énige officiële taal van het land, hiermee het gerussificeerde oosten hevig in de steek latend.
Oekraïne is, resumerend, een land verscheurd door haar multi-etnische demografie. Een geschiedenis van staatkundige versnippering, buitenlandse overheersing en zowel linguïstische als religieuze verschillen maken het onmogelijk voor het huidige Oekraïne om een stabiele eenheidsstaat te worden. De Russische inmenging in de Oekraïense burgeroorlog, de de facto onafhankelijke volksrepublieken in het gerussificeerde oosten en de geschiedenis maken het GeenPeil-referendum over een associatieverdrag van de Europese Unie met Oekraïne (en Moldavië) meer dan een kans voor burgers om zich uit te spreken over democratie en de Europese Unie. Het zou een signaal moeten zijn dat het weinig raadzaam is voor Westerse landen om zich te bemoeien met een land kampend met een culturele scheidslijn, waarvan op termijn het uiteenvallen in een Westers en een Oosters deel onvermijdelijk lijkt.
Meer artikelen in deze categorie:
[catlist categorypage=”yes”]
