Kloosried: antisemitisme

Gisteren gebeurde er iets bijzonders. Sinds ik blogs schrijf en mij als historicus en liefhebber van Israël publiekelijk met het debat over het Israëlisch-Palestijns conflict bemoei, werd ik tijdens een discussie over dat onderwerp op twitter waarin ik kritiek uitte, voor het eerst niet genegeerd of uiteindelijk geblocked. De korte discussie was met blogger Keesje Maduraatje naar aanleiding van zijn stuk ‘Begripsverwarring rond antisemitisme‘ waarin hij een opvatting over wat wel en wat niet antisemitisme is, aan Palestina activisten uitlegt. Antisemitisme is ingewikkelde materie dus toen de twitterdiscussie wat lang werd vroeg hij mij om een kloosried van zijn stuk te doen. In tegenstelling tot veel mensen die zich in de rechtse online opiniewereld met dit onderwerp bezig houden, ben ik net als Keesje Maduraatje (nom de plume van Kees Broer) een voorstander van een open inhoudelijk debat. Vandaar dat ik zijn uitnodiging tot een kloosried aanneem. Daar gaan we:

Begripsverwarring rond antisemitisme

Het valt echt niet mee, om tegenwoordig nog een Palestijnse activist in Nederland te zijn! Wil je een petitie aan de Commissie Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer overhandigen, staat er opeens een man met maar één arm naast je en je weet niet waar hij die arm door heeft verloren. Misschien heeft hij wel geprobeerd met een snelkookpan te koken. Je weet het niet. Kom je een uurtje later bij het Centraal Station, loopt er een man door het publiek, die in een garagebox destijds, heel lang geleden allemaal wapens, uniformen en drugs heeft verstopt. Waar heb die dat voor nodig? En op het bankje tegenover het podium zit een man, heel oud, hij kan al haast niet meer lopen, die destijds heel lang geleden, toen jij nog niet was geboren, met een pijpbom in zijn bagage, uit een vliegtuig is gehaald. Je moet ook wat als Palestijn. Maar verder allemaal keurige mensen.

 Het stuk begint met een schets van enkele onfrisse Palestijnse personen die banden hebben met, of die men onverhoopt tegen kan komen bij, de Pro-Palestina beweging in Nederland. We herkennen natuurlijk ‘Abu Eenarm’, de fondsenwerver voor Hamas in Europa. Van de andere twee wordt niet onthuld wie het zijn maar ik heb begrepen dat Kees een boek schrijft over Palestijnse activisten die banden hebben met of behoorden tot Palestijnse terreurgroepen, dus hij kent deze mensen. Het neergezette beeld is dat van het Nederlandse Pro-Palestina activisme dat zich inlaat met de verkeerde Palestijnen. Op de uiterst linkse en islamitische flank van dit activisme is dat ook zeker het geval. De laatste twee zinnen zijn wat generaliserend en tendentieus. Ik ken namelijk nogal wat Palestijnen die niets met terreur te maken willen hebben, Israël niet haten en een gewoon ‘huisje boompje beestje leven’ ambiëren. Liefst in een onafhankelijk Palestina op de Westbank natuurlijk. Palestijnen die Israëlisch staatsburger zijn binnen de groene lijn, willen overigens voor het overgrote deel gewoon in Israël blijven wonen en met reden. Voor een ‘huisje boompje beestje leven’ heb je het als Palestijn in Israël een stuk beter dan waar ook in het Midden-Oosten.

Intussen maakt de redactie van de nette glossy Soemoed zich deze maand druk om een geheel ander schandalig feit, namelijk dat ‘Israël en zijn pleitbezorgers’ zomaar, zonder reden, de beschuldiging van antisemitisme tegen de BDS beweging in stelling brengt. Het moet niet gekker worden! Blijkt te gaan om het verschil tussen anti-zionisme en antisemitisme. Anti-zionisme, dat mag wel, want dan heb je niets tegen Joden, maar wel tegen Israël. Maar antisemitisme, dat mag niet, want dan heb je iets tegen Joden, omdat het Joden zijn. Klinkt logisch, maar dat is het niet.

Dat onderscheid is voor mij nog steeds logisch echter begrippen als ‘anti-zionisme’ en ‘antisemitisme’ zijn te veel gebruikte labels of ‘container frames’ geworden in een verziekt debat dat wordt beheerst door extremen. Het gebruik van dit soort begrippen moet tegenwoordig dus gespecificeerd worden waarbij de context van tijd en plaats noodzakelijk zijn. Daar gaan we het in deze kloosried dus over hebben.

De redactie van Soemoed en dat is het Dagelijks Bestuur van het Palestina Komitee trekt zich deze beschuldiging erg aan. Dat blijkt uit de volgende zin: “Erg dom zijn degenen die zich in dit verband door de beschuldiging – van antisemitisme laten intimideren of zich gedwongen voelen duidelijk te maken dat zij niet door anti-joodse gevoelens gedreven zijn: de bewijslast ligt bij degene die een dergelijke beschuldiging uit!” . Positief puntje is wel, dat de redactie nu de eigen activisten, die zich proberen te verdedigen, voor dom uitscheldt. Toch wil ik het graag nog een keertje aan de dommerikken uitleggen.

Het is nooit leuk om voor antisemiet uitgescholden te worden. Daarom doe ik dat ook hoogst zelden. De discussie blokkeert en je komt niet verder en toch moeten we verder. We wonen allemaal in Nederland en daar mogen we allemaal een mening hebben. Geweldig. Maar nog beter is het, als we dingen uitpraten. Niet te vaak ‘antisemiet’ zeggen dus. Maar waardoor is er een misverstand ontstaan?

Met de laatste alinea ben ik het helemaal eens natuurlijk. Met de beschuldiging of insinuatie van antisemitisme dient men uiterst voorzichtig om te gaan in het ‘debat’ om de redenen die Kees hier geeft. Daarom verzet ik mij de laatste tijd ook regelmatig tegen het verder oprukkende ‘ultrazionistische discours‘ in de rechtse online media, waarbij de beschuldiging of insinuatie van antisemitisme een vast onderdeel van het repertoire is geworden om de opponent in het debat te delegitimeren en de aandacht af te leiden van steekhoudende inhoudelijke kritiek op het actuele beleid van de staat Israël.

De actievoerders rond het Palestina Komitee hanteren de definitie uit de jaren tachtig waarbij het thema antisemitisme op één lijn met discriminatie en racisme wordt geplaatst. Mag allemaal niet, doen we dus ook niet en klaar. Terwijl de Israëlische regering, met Likud als regerende partij en Benjamin Natanyahu aan het hoofd, de definitie van antisemitisme in 3D hanteert: Demonisering, Delegitimatie en Dubbele standaarden. 3D.

Ha, hier komen we bij de kern van de verwarring over wat antisemitisme is. De definitie van het Palestina Komitee uit de jaren tachtig lijkt de juiste en in ieder geval beter hanteerbaar. De door Likud als regerende partij in Israël gehanteerde en internationaal gepropageerde 3D-methode is een nogal subjectieve en daarmee veel te makkelijk hanteerbare oprekking van het begrip antisemitisme.

Demonisering houdt in dat je Israël kwalijke eigenschappen toekent, die irrationeel zijn en de beschuldiging zijn kwaadaardig. Als je spreekt over delegitimatie, dan erken je de staat Israël niet als Joodse staat. De Joodse staat mag in de ogen van de delegitimeerder niet bestaan. En als derde meet je met dubbele standaarden, door de misstanden in Israël voortdurend aan de kaak te stellen, terwijl dezelfde misstanden in andere landen niet worden afgekeurd. Iedereen weet wel een paar voorbeelden te noemen, die bij de 3D-categorieën passen. In de ogen van de Israëlische regering ben je dán antisemitisch bezig als je schuldig bent aan één of meerdere vormen van 3D. ‘Shame on you’ dus.

Het feit dat iedereen wel een paar voorbeelden kan noemen die bij de categorieën passen, raakt aan de kern van het probleem van het te snel en te makkelijk gebruiken van het label ‘antisemitisme’, dunkt me. Ik zal de drie categorieën derhalve even langslopen:

D1: Demonisering van de staat Israël op irrationele gronden is de categorie die het dichtst in de buurt komt van de definitie van antisemitisme in enge zin die ik nog steeds hanteer, namelijk Jodenhaat op basis van etniciteit of religie (Jodendom).* Hoewel semantisch het onderscheid duidelijk te maken valt, de staat Israël staat immers niet gelijk aan Joden als volk in etnische of culturele zin, laat staan het Jodendom, hebben irrationele demonisering en beschuldigingen richting de staat Israël intuïtief een duidelijke band met de vaak irrationele aspecten van antisemitisme in enge zin. Antisemitisme in enge zin speelt vaak mee op de achtergrond van dit soort uitingen. Bij demonisering van de staat Israël door Arabische landen of de islamitische anti-Israël beweging in Nederland, speelt irrationeel islamitisch antisemitisme vaak een duidelijke rol. Ook bij het extreem linkse verzet tegen Israël in Nederland schemeren irrationele karikaturen en complottheorieën van Joden in culturele zin die van achter de schermen de ‘kapitalistiese’ wereld beheersen nog regelmatig door.

De zweem van antisemitisme die soms terecht waargenomen wordt rond anti-Israëlische uitingen uit deze hoek, heeft het tegenwoordig veel gebruikte begrip ‘anti-zionisme’ in het leven geroepen om zich te kunnen distantiëren van beschuldigingen van antisemitisme. Vanwege dit vaak specifieke doel is het begrip inmiddels onbruikbaar geworden en wordt het regelmatig en soms terecht gelijk gesteld aan antisemitisme. Semantisch is er echter een duidelijk onderscheid tussen de Israëlische staat of het streven naar een Joodse staat in ‘Palestina’ en het Joodse volk in etnische, culturele of religieuze zin. Daarmee is het voor ‘het debat’ mijns inziens beter om de definitie van antisemitisme in enge zin te blijven hanteren in plaats van irrationele demonisering van de staat Israël ook als antisemitisme te bestempelen. Dat laat onverlet dat antisemitisme in enge zin, dat soms in dit soort anti-Israëlische uitingen besloten ligt, benoemd en bestreden moet worden. De motieven van anti-Israëlische uitingen zijn echter vaak moeilijk te achterhalen en voor het debat is dit een dooddoener want men verzandt of in eindeloze discussies of het debat slaat dood.

Een voorbeeld is de vergelijking van Israël als staat met Nazi-Duitsland die vaak gemaakt wordt door pally-gek Nederland. Die vergelijking slaat historisch als een tang op een varken, is bijzonder kwetsend, onsmakelijk en een duidelijke vorm van irrationele demonisering. Toch bestempel ik in het debat deze uitingen niet als antisemitisch. Hoewel het motief voor dit soort domme kwetsende vergelijkingen wel degelijk antisemitisch kunnen zijn, betreft de vergelijking het beleid van de staat Israël an sich. Een uitspraak als ‘alle Joden zijn Nazi’s’ is wel antisemitisme. Het lijkt mierenneukerij maar voor het debat blijft het maken van dit onderscheid noodzakelijk. Hoewel de types die Israël met Nazi-Duitsland vergelijken duidelijk te ver heen zijn om een debat mee te voeren, zou je ze in theorie nog met historische inhoudelijke argumenten en een reisje naar Israël duidelijk kunnen maken dat ze zich zelf voor lul zetten.

D2 Het niet erkennen van Israël of Israël als Joodse staat an sich is geen antisemitisme, punt. Het lijkt me dat dit geen verdere uitleg behoeft gezien de definitie van antisemitisme in enge zin. Er zijn bijvoorbeeld religieuze maar ook seculiere Joden die de staat Israël niet erkennen of tegenstander zijn van Israël als Joodse staat in etnische zin. Zijn dat dan auto-antisemieten? Wat anders is het als men ‘de Joodse natie’ of het Joodse volk in culturele zin (niet in etnische zin want hoewel ik deze kwalificatie wel gebruik, bestaat het Joodse volk in etnische zin mijns inziens niet. Voor antisemieten natuurlijk wel) per definitie om hun Joods zijn het recht op een eigen staat ontzegt. Dat is antisemitisme maar dat gaat bij het niet erkennen van Israël of Israël als Joodse staat niet op. Het niet erkennen van Israël gaat immers over een reeds bestaande staat.

D3 Dan de dubbele standaard. Het meten met twee maten. Dit is in de basis natuurlijk een drogredenering die uitsluitend tot doel heeft inhoudelijke kritiek op het beleid van Israël te delegitimeren. De preoccupatie van Europa of ‘het Westen’ met Israël is gegroeid vanuit een historische band. ‘Israël hoort bij ons’. Dat Israël andersom met argwaan naar Europa kijkt is historisch gezien alleszins begrijpelijk maar nog geen reden om de preoccupatie met het beleid van Israël af te doen als antisemitisme. Israël lapt al bijna 50 jaar de internationaalrechtelijke spelregels die wij in het westen, zo goed en zo kwaad als het kan, hoog proberen te houden aan zijn laars. Daarin zijn ‘we’ niet altijd even consequent en dat is soms hypocriet maar van antisemitisme is geen sprake.

Laten we eens kijken naar het voorbeeld van Kees:

Het Palestina Komitee zelf heeft zijn toon de laatste tijd behoorlijk gematigd, maar ook daar staat op de website de volgende zinsnede: “Het zionistische project in Palestina impliceert systematische kolonisatie, verdrijving van de autochtone Palestijnse bevolking en de vernietiging van de Palestijnse samenleving en dient om die reden bestreden te worden.” Deze zin in de beginselverklaring van het Palestina Komitee bevat alle drie de 3D-elementen. Door Israël niet bij naam te noemen, maar een ‘Zionistisch project in Palestina’ te noemen ontken je het bestaan van de staat Israël. Dan volgt de demonisering, door te spreken over ‘vernietiging van de Palestijnse samenleving’ . Dat is een overdrijving die geheel buiten proporties is. Iedereen weet dat de Palestijnse Autoriteit al lang met de Israëlische regering samenwerkt. En de dubbele standaarden komen als deze beschuldiging alleen tegen Israël worden geuit en bijvoorbeeld niet tegen Jordanië, Syrië en Libanon, waar vanaf 1970 (Zwarte September)  tot heden (Syrische regering in vluchtelingenkamp Yarmouk) tienduizenden Palestijnen zijn vermoord. 

De door Kees aangehaalde zinssnede komt uit de beginselverklaring van Het Palestina Komitee die u hier in zijn geheel kunt lezen. In de hele verklaring wordt Israël één keer genoemd en een expliciete erkenning van de staat Israël blijft achterwege maar zoals als we bij de uitgebreide analyse van D2 hebben gelezen betreft het hier duidelijk geen antisemitisme. Dan de demonisering van het ‘zionistische project’. Het Palestina Komittee zet hier duidelijk wat zwaar in door te stellen dat ‘verdrijving en vernietiging van de Palestijnse samenleving’ een doel is van het zionisme en daarmee Israël. Dat is inderdaad demoniserend. De ‘vernietiging van de Palestijnse samenleving’ is ook overdreven demoniserend maar beide uitingen zijn mijns inziens niet irrationeel. Binnen de groene lijn is de ‘Palestijnse’ – of meer accuraat de Arabische samenleving – na 1948 immers voor een groot deel vernietigd. Ook de verdrijving van een groot deel van de Palestijnen uit het huidige Israël in 1948 is een historisch feit. Een deel van de Israëlische politiek en bevolking -nu nog een minderheid maar hoe lang nog? – komt er al dan niet openlijk vooruit dat ze de bezette Westbank wil annexeren en etnisch zuiveren van Palestijnen. De uiting van het Palestina Komittee is zwaar aangezet maar gezien de analyse van D1 is ook hier geen sprake van antisemitisme. Dan de dubbele standaard D3. Dat het Komittee zich weinig bekommert om de slechte behandeling van de Palestijnse vluchtelingen in Israëls buurlanden en de inderdaad tienduizenden Palestijnse slachtoffers die daar zijn gevallen bij verschillende conflicten de afgelopen 68 jaar, is op het eerste gezicht enigszins hypocriet. Dat die Palestijnen vluchtelingen zijn geworden heeft o.a. weer met Israël te maken natuurlijk maar ook met de tamelijk bizarre overerfbare vluchtelingenstatus die deze Palestijnen nog steeds hebben. Het Komittee gaat natuurlijk nog uit van de volstrekt onwerkbare eis dat deze Palestijnen ooit nog terug zullen keren binnen ‘Israël’. Maar hoewel er bij het Komittee een duidelijke wellicht hypocriete vooringenomenheid richting Israël bestaat waar het Palestijns slachtofferschap aangaat, is die ook te goed te verklaren vanuit hun beginselverklaring. Het zionistisch project is volgens hen historisch verantwoordelijk voor de vluchtelingen. De Dubbele standaard is hier dus een drogreden en ook hier is van antisemitisme dus geen sprake.

Volgens de Franse schrijver Michel Houellebecq is antisemitisme niets anders dan een hele grote complottheorie. Hij wijst de vergelijking met discriminatie en racisme geheel af. Maar wie de definitie van 3D niet wil gebruiken, gelooft meestal ook de woorden van Michel Houellebecq niet. Dus we praten weer geheel aan elkaar voorbij.

Michel Houellebecq is mijn favoriete schrijver. Deze uitspraak van hem ken ik echter niet. In het debat over het Israëlisch-Palestijns conflict lijkt me echter in tegenstelling tot wat hij beweert de enge definitie van antisemitisme hier gegeven de enig hanteerbare. De 3D definitie is zoals hier uiteengezet een subjectieve oprekking van het begrip die contraproductief is in het debat. Zij lijkt ook speciaal gecreëerd om onwelgevallige inhoudelijke kritiek op het beleid van de staat Israël en de criticasters in kwestie, te delegitimeren als antisemitisch. Op deze manier wordt iedereen die het niet eens is met de bezetting en verdere illegale kolonisatie van de Westbank, de mensenrechtenschendingen aldaar een antisemiet of ‘Israëlhater’ zoals bijvoorbeeld bijna dagelijks te lezen valt op een site als Opiniez. De inhoud van de kritiek blijft onbesproken en het gaat verder alleen nog maar over de vraag wat antisemitisme wel of niet is. Een voorbeeld is de door Kees hierboven vermelde BDS-beweging. Die wordt te pas en te onpas volgens de 3d definitie als antisemitisch gelabeld terwijl actievoeren door middel van economische boycot tegen nationale staten een legitiem middel is binnen de internationale rechtsorde. Er zullen gerust banden zijn met een antisemitische organisatie als Hamas en er zullen gerust antisemieten onder de BDS-ers te vinden zijn, echter het delegitimeren van BDS op basis van antisemitisme heeft weinig zin als je mensen die oren hebben naar zo’n boycot wil overtuigen. Er zijn namelijk betere inhoudelijke argumenten waarmee je wel kunt overtuigen waarvan de belangrijkste natuurlijk is dat een verder uiteendrijven van Europa en Israël de situatie van de Palestijnen op de Westbank alleen maar zal verslechteren. Los van de directe economische nadelen voor Palestijnen uiteraard. De band tussen Europa en Israël moet in tact blijven zodat we de ‘progressieve’ krachten in Israël, die het land graag binnen de westerse internationale rechtsorde willen houden, maximaal kunnen blijven steunen. Daarom ben ik tegen iedere vorm van boycot. De notoire antisemitisme-roepers proberen echter gerechtvaardigde kritiek op Israëls beleid op de Westbank uit de wind te houden. En voor wie? Voor een tamelijk enge club van messianistische religieuze fascisten die persé de Westbank, die zij abusievelijk Samaria en Judea noemen, exclusief willen bezitten. Deze club is machtiger dan ooit in Israël en hun macht is groeiende. Uiteindelijk zullen zij het oorspronkelijk rechtvaardige idee van het zionisme de nek om draaien als we niet uitkijken.

Ik ga jullie geruststellen: Al deze thema’s worden niet behandeld in mijn toekomstige boek over het Palestina Komitee. Daarom kan ik het hier even kwijt. En ook wil ik zeggen, dat als je een verwijt naar je hoofd geslingerd krijgt, dat je dan juist wel in discussie moet gaan. Dan ben je niet dom, maar juist open voor gesprek. En daar houden we van!

Helemaal eens, Kees. Waarvan acte. Ik kijk uit naar je reactie.

PS: Helaas wilde ook Kees Maduraatje na deze uitgebreide kloosried niet meer verder discussiëren over antisemitisme. Hij viel over mijn karakterisering van de Israëlische kolonistenbeweging als ‘messianistische religieuze fascisten‘. Binnen het ultrazionistische discours  is deze groep die de illegale kolonisatie van de Westbank – vaak onder bescherming van de Israëlische overheid – voortdrijft, anathema. Iedereen die de kolonistenbeweging, waarvan de salonfähige voorman inmiddels minister van onderwijs is, bestudeert heeft, weet dat dit een volkomen accurate omschrijving is. Echter voor mensen als Kees is alles wat maar enigszins wijst op Israëlische verantwoordelijkheid voor de huidige impasse in het conflict reden om te stoppen met discussiëren. Tot zover het open debat.

* Antisemitisme is een historisch fenomeen van enorme complexiteit en gelaagdheid. De korte definitie die ik in deze kloosried gebruik als ‘antisemitisme in enge zin’ is een extreme vereenvoudiging. Het beste beknopte algemene werk over antisemitisme is mijns inziens Antisemitism. A History van Albert S. Lindeman en Richard S. Levi uit 2010.

Auteur: Amsterjan

Amsterjan is historicus, Amsterdamse stadsgids en zanger. Toon alle berichten van Amsterjan