De afgelopen decennia is Nederland veranderd van een Calvinistisch landje in een bling-bling cultuur. De Calvinistische grondhouding kenmerkte zich door haar behoudendheid op het financiële vlak. Mensen spaarden voordat ze geld uitgaven, rood staan bij de bank werd gezien als onverantwoord en de enige geaccepteerde schuld was een hypotheek.
De huidige bling-bling-cultuur laat het tegendeel zien. Mensen gaan moeiteloos een krediet aan voor zaken als dure vakanties, het nieuwste meubilair, een spelcomputer of een cabrio. Het is zelfs een tijdje maatschappelijk geaccepteerd geweest dat men de overwaarde van een huis omzette in cash geld om de korte termijn behoefte te bevredigen. Hierbij werd vergeten dat de waarde van een huis slechts een momentopname is en dat deze ook kan dalen. Tevens stonden en staan velen er niet bij stil dat alles wat men op krediet koopt dubbel en dwars betaald wordt. Een auto van € 10.000 die eigenlijk al aan de prijs was, kost – met rente – zo maar € 15.000. Een ander vervelend effect van gespreid betalen is dat de vaste lasten toenemen, waardoor het vrij besteedbaar inkomen afneemt en men geen tegenslagen meer kan opvangen. De negatieve spiraal is ingezet. Leven op krediet is voor een deel de opstap naar een leven met teveel krediet. En dan begint de echte ellende.
De feiten
We hebben het hier over de schulden en het vermogen van huishoudens en niet over onze nationale staatsschuld. Onderstaande grafiek geeft een beeld van de totale schuld van huishoudens per soort schuld.
En dat is best even schrikken. Gelukkig bestaat het grootste deel van deze schuld uit hypotheken. En tegenover deze hypotheken staat natuurlijk de waarde van het onroerend goed. Niets aan de hand zou u denken, maar niets is minder waar. De laatste jaren is een groeiend aantal huishoudens namelijk geconfronteerd met de dalende huizenprijzen, waardoor hun schuld hoger is dan de waarde van het onroerend goed. Hun huis staat ‘onder water’. Zie onderstaande grafiek.
In 2013 betekent dit dat van de 4,3 miljoen huishoudens met een eigen woning 34% het huis onder water heeft staan voor een gemiddeld bedrag van € 61.000. Een klein deel van deze mensen heeft dat nog afgedekt met spaar- of beleggingstegoeden. Het CBS gaat uit van 1,2 miljoen werkelijke probleemgevallen. Het is uiteraard pas een probleem als mensen niet meer aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen. In Nederland worden per jaar overigens slechts circa 2.200 woningen gedwongen verkocht met een gemiddeld verlies van € 55.000. Dit betekent wel voor 2.200 huishoudens een restschuld, veelal omgezet in een ongunstig duur consumptief krediet en jarenlange financiële ellende.
Naast al deze schulden voor een best imposant bedrag hebben we gelukkig ook nog vermogen. Het totale netto vermogen bedraagt volgens het CBS 1.166 miljard euro (2012), overigens zonder onze pensioenpot van ca 1.300 miljard hierin mee te nemen. De aantekening die hierbij wel gemaakt moet worden is dat 80 procent van dit vermogen in handen is van de rijkste 20% van de huishoudens. Onderstaande grafiek geeft weer wat dit gemiddeld betekent per huishouden.
Een grafiek die ons duidelijk maakt wie de crisis betaalt heeft tot dusverre.
De gevolgen
Bovenstaande cijfers geven uiteraard slechts een globale indicatie hoe we er voor staan, mede omdat het om gemiddelden gaat. Zoals reeds gememoreerd hebben mensen die leven met teveel krediet pas echt problemen. Het CBS publiceert regelmatig een rapport over de welvaart in Nederland ten einde onze politici te informeren. Even wat schokkende cijfers op een rij;
- 1 op de 6 huishoudens kampt met structurele schulden
- 92.000 mensen melden zich voor schuldhulpverlening in 2014 tegen 46.000 mensen in 2006
- 46% van deze mensen heeft inkomen uit werk
- het gemiddelde schuldbedrag bedraagt € 38.500 in 2014
- 66% van de aanvragen schuldhulpverlening wordt succesvol afgerond
- 94.000 mensen zijn aangewezen op de voedselbank
- 500.000 kinderen krijgen minimaal 1 keer per week geen warme maaltijd
- 25 huisuitzettingen per week
Cijfers die moeilijk te verteren zijn als we bedenken dat Nederland behoort tot de rijkste 10 landen van de wereld. Kunnen we hier dan niets aan doen? Uiteraard kunnen we hier iets aan doen, daarover later meer. Voorlopig kunnen we slechts wrang constateren dat de bling-bling-levensstijl ons weinig goeds heeft gebracht. Het Calvinisme was zo gek nog niet. Er is echter één troost voor al die mensen met schulden, zij dragen namelijk optimaal bij om het kapitalisme in stand te houden. Denk hierbij met name aan de woorden van Wouter Bos in een uitzending van DWDD eind 2008: Het kapitalisme kan slechts bestaan bij de gratie van schulden.
Deze serie bestaat uit de volgende delen: ● [Longread] Leven op krediet - Deel 1 ● [Longread] Leven op krediet - Deel 2 ● [Longread] Leven op krediet - Deel 3
