De afgelopen periode is de discussie over de Nederlandse cultuur stevig losgebarsten. Discussies waarin iedereen langs elkaar heen praat vanuit de eigen veilige stellingen, met als gevolg een volledig gepolariseerd debat waarin elke vorm van consensus is uitgesloten. Het meest opvallend in deze discussies is echter dat iedereen spreekt vanuit een schijnbaar totale onwetendheid wat cultuur, laat staan de Nederlandse cultuur, nou eigenlijk is. Vreemd, zeker als je weet dat Nederlanders een grote rol hebben gespeeld bij het definiëren van cultuur. Alvorens verder in te gaan op de huidige actualiteit en de impasse waarin we lijken te verkeren lijkt het me zinvol om het referentiekader van waaruit de discussie gevoerd kan worden vast te leggen.
Wat is cultuur?
Cultuur heeft verschillende betekenissen die door sommigen moeiteloos door elkaar gebruikt worden. Allereerst hebben we de culturele sector, de sector die zichzelf heeft uitgeroepen tot cultuur met een grote C. In feite bedoelen we hiermee de traditionele kunstsector, te onderscheiden in film, theater, muziek, dans, literatuur, beeldhouwkunst en schilderkunst. Een sector die overigens danig haar mondje roert in het maatschappelijk debat met dank aan Matthijs van Nieuwkerk en Jeroen Pauw die zelf deel uitmaken van deze grachtengordelkliek en dus onbeperkt een podium bieden. De tweede betekenis slaat op alles wat met behulp van de mens groeit en bloeit, ook wel bekend als landbouw en bosbouw. Twee betekenissen die in het maatschappelijk debat dat we willen voeren niet relevant zijn.
De definitie van cultuur die we mee nemen in de discussie komt uit de koker van Geert Hofstede, de grondlegger van het cultuurmodel op basis van de cultuurdimensies. Zijn definitie van cultuur luidt; ‘Cultuur is de collectieve programmering van de geest waardoor leden van de ene groep zich onderscheiden van de leden van de andere groep’. Cultuur bestaat dus uit de ongeschreven regels van het sociale spel. Ongeschreven regels die je aanleert vanaf je geboorte. Toch zijn we allemaal unieke individuen, anders gezegd we hebben een eigen persoonlijkheid. In de sociale antropologie hanteert men de formule dat je persoonlijkheid de som is van de menselijke natuur met zijn aangeboren universele waarden en de cultuur met zijn aangeleerde waarden, zeg maar de optelsom van de invloed van de collectieve programmering en je eigen unieke persoonlijke ervaringen. Cultuur is dus aangeleerd en wordt bepaald door de omgeving waarin je opgroeit. Cultuur uit zich in gewone alledaagse dingen, zoals begroeten, eten, het tonen van gevoelens, omgaan met sekseverschillen enzovoorts. Dit zijn echter slechts de oppervlakkige zichtbare cultuuruitingen. Hofstede is in zijn onderzoek verder gegaan en heeft de onzichtbare onderliggende waarden in kaart gebracht, deze staan dan ook bekend als de Cultuurdimensies van Hofstede.
In zijn eerste boek benoemt Hofstede 5 dimensies die een cultuur kenmerken, namelijk;
- Machtsafstand
Het PDI zegt iets over de manier waarop met macht omgegaan word. Landen met een grote machtsafstand kennen strakke hiërarchische structuren, landen met een kleine machtsafstand kenmerken zich door een grote mate van gelijkheid. Een kleine machtsafstand vinden we voornamelijk in Europa met als uitschieters de Scandinavische landen en Nederland.
- Onzekerheidsvermijding
Onzekerheidsvermijding zegt iets over de ‘angst’ voor de toekomst. Culturen met een hoge onzekerheidsvermijding kenmerken zich door spaarzaamheid, behoefte aan baanzekerheid en veel regeldruk. Culturen met een lage onzekerheidsvermijding kennen juist weinig regels.
- Individualisme versus collectivisme
In collectivistische culturen gaat het belang van de groep altijd boven het individueel belang. Het collectivisme kenmerkt zich door impliciete communicatie en sociaal wenselijk gedrag. Individualistische culturen gaan uit van de kracht van het individu die zijn eigen boontjes dient te doppen en daarbij niet altijd de grenzen en belangen van anderen respecteert.
- Lange versus korte termijn planning
Deze dimensie geeft aan of de leden van een cultuur gericht zijn op snelle beloning (blingbling), dus korte termijn, of juist gericht op toekomstige beloning (calvinisme), lange termijn. Investeren en waarderen van opleiding is typerend voor landen met een lange termijn planning.
- Masculien versus feminien
De dimensie die aangeeft hoe een cultuur omgaat met traditionele mannelijke en vrouwelijke waarden. In masculiene maatschappijen ligt de nadruk op prestaties en materieel succes, terwijl in feminiene culturen de nadruk ligt op bescheidenheid en de kwaliteit van het leven. In feminiene landen is er meer zorg voor elkaar. In Nederland, net als de Scandinavische landen en Costa Rica feminien, zijn zorgtaken zelfs ondergebracht bij de overheid.
Bovenstaande scores zijn uit te drukken op een schaal van 0 tot 100 en geven een goed beeld van een cultuur. Bekende wetenschappers uit allerlei landen hebben aanvullend onderzoek verricht, de bekendste is de Bulgaar Minkov die een 6e dimensie toevoegde, namelijk de mate waarin binnen een cultuur invulling gegeven kan worden aan de behoeftebevrediging. Bekende Nederlanders die nu nog actief zijn binnen dit enerverende vakgebied zijn David Pinto en Fons Trompenaars.
Is er een Nederlandse cultuur?
In zijn boek Allemaal andersdenkenden heeft Hofstede de scores opgenomen van een groot aantal landen, dus op het niveau van een landcultuur. De resultaten van vele landen vindt u achter deze link. Het betreft echter een scoretabel gebaseerd op een onderzoek uit de jaren 60 van de vorige eeuw. Wel mogen we vaststellen dat er een Nederlandse cultuur is, een cultuur die zich kenmerkt door een kleine machtsafstand, hoog individualisme, erg feminien en een iets boven gemiddelde onzekerheidsvermijding en lange termijn planning.
De Nederlandse cultuur in het nauw.
Rest mij nog om een belangrijke eigenschap van cultuur te benoemen, cultuur is namelijk een dynamisch begrip en aan verandering onderhevig. Met andere woorden een samenleving verandert en zoekt steeds naar een nieuwe culturele identiteit of balans. Onze samenleving is de laatste 3 decennia geconfronteerd met een grote instroom migranten uit culturen die ver van onze cultuur afstaan zoals die beschreven is door Hofstede. En dat zorgt voor de nodige spanningen. Ik durf te stellen dat we inmiddels in een situatie terecht zijn gekomen waarin veel Nederlanders terugverlangen naar het Nederland van de jaren 60. Dit gaat echter nooit meer gebeuren. Nederland is aardig opgeschoven en heeft bijvoorbeeld haar calvinistische volksaard allang verloren. Dit blijkt overigens ook wel uit onze huidige levensstandaard waarin we steeds meer leven op krediet en kopen op afbetaling. Ook zijn we masculiener geworden en collectivistischer.
En nu komt de wiskundige in mij naar boven. De dimensies van Hofstede meten immers een gemiddelde, individuele verschillen waren er altijd al. Ik ben er van overtuigd dat een nieuw onderzoek zou uitwijzen dat de autochtone Nederlander nog steeds dicht bij de waarden van de jaren 60 zit, terwijl de nieuwkomers de waarden vanuit hun eigen cultuur hebben meegenomen. Dit verklaart direct waarom we nu zo hard roepen dat de integratie mislukt is, de nieuwkomers hebben onze mentale programmering niet overgenomen. Integendeel, Nederland is verdeeld in kampen die verder van het gemiddelde afstaan dan ooit. En de bewijzen hiervan zien we dagelijks langskomen op de treurbuis. Neem afgelopen week de autochtone leidinggevende van de politie die bij Pauw te kijk werd gezet door enkele allochtone Nederlanders ondersteund door enkele autochtone gutmenschen uit de grachtengordelkliek met de grote C met betrekking tot etnisch profileren. De grens tussen etnisch profileren en discriminatie, 2 totaal verschillende begrippen, was meteen van tafel. En onze autochtone leidinggevende diender was niet in staat om vanuit zijn feminiene mentale programmering enig weerwoord te bieden, hoewel de eveneens aan tafel zittende allochtone agent enkel de kale feiten benoemde. Het is duidelijk dat de mentale programmering van de top van de politie haaks staat op de werkelijkheid van de agent op straat.
Maar wat nu?
Uiteraard heb ik ook de wijsheid niet in pacht. Wel durf ik te stellen dat we zo snel mogelijk moeten beginnen met een discussie op basis van de uitgangspunten van Hofstede. Een inhoudelijke discussie die hopelijk zal leiden tot een dialoog in plaats van de huidige loopgravenoorlog. Het lijkt me zelfs wenselijk dat het onderwijs Hofstede in haar lespakket gaat opnemen. En Nederlanders die wel mee willen discussiëren, lees je in. Het laatste geldt uiteraard voor onze politici en beleidsmakers. Slechts een open dialoog kan tot oplossingen leiden, een open dialoog vanuit een duidelijk referentiekader!
