“Eigenlijk ben je aan het ‘gaslighten'”, concludeert interviewer Theodore Holman richting Nazomergast Sietske Bergsma op de helft van de uitzending. De ‘gaslighter’ waar Holman op dat moment op doelt is Leo Lucassen maar onbedoeld kwalificeert de enthousiaste interviewer hier Sietske zelf ook als ‘gaslighther’, want na ruim een half uur ‘gaslichting’ lijkt iemand als ‘gaslichter’ wegzetten, ook een vorm van ‘gaslichting’ geworden in de eigen woorden van Sietske. Kortom, ondanks dat ‘gaslighting’ het centrale thema van de uitzending is en de kijker ook een fragment van de film Gaslight uit 1944 voorgeschoteld krijgt om het concept te introduceren, lukt het Holman en Bergsma niet om tot de kern van het concept door te dringen.
Dat komt omdat ‘gaslighting’ vooral een concept uit de psychiatrie is dat dicht verbonden is aan narcistische of sociopatische stoornissen waarbij de narcist op een dwangmatige manier zijn schuld afwend om zijn zelfbeeld en onbewust kwade bedoelingen in stand te houden. Een manier daarvoor is degene aan wie de eigenlijk terechte schuldgevoelens gericht zijn, te manipuleren door herhaaldelijk een verkeerde voortelling van zaken te geven, zodat diegene (het slachtoffer) aan zichzelf gaat twijfelen en vanuit empathie en daardoor schuldgevoel naar de narcist, hem zijn sociaal overschrijdend gedrag vergeeft of vergeet. Ingewikkeld dus. Iedereen die nog geen duidelijk beeld heeft, raad ik aan Tony Soprano te analyseren in iedere willekeurige aflevering van de serie de Sopranos.
Sietske Bergsma introduceerde het concept ‘gaslighting’ in het gepolariseerde maatschappelijk ‘debat’ met een artikel op The Post Online een paar maanden geleden. Daarin tracht ze het psychiatrische concept toe te passen op de culturele ‘links-policor-elite/rechts-niet policor-het volk’ tegenstelling in het ‘debat’. De elite, links, de politiek correcten zijn in feite gaslighters! Bergsma -veelvuldig gepromoot door iemand als Wierd Duk – is een rijzende ster aan de rechtse grachtengordel. Woonachtig in Berlijn schreef ze eerst voor de rechts conservatieve site Jalta. Toen Bart Schut en ‘Soros dubbelspion’ Joshua Livestro het met elkaar aan de Voet stok kregen en de site bijna klapte, kon Sietske direct overstappen naar TPO. Daar valt ze vooral op door een begenadigde en persoonlijke schrijfstijl. ‘Gaslighting’ is sinds het bovenstaande artikel haar stokpaardje en zodoende mocht ze van de TPO-vrienden van Geenstijl dit uitgebreid komen toelichten bij Theodore Holman in het programma Nazomergasten.
Na 42 minuten kondigt Holman het centrale thema speciaal aan naar aanleiding van het fragment van de geweldige (?) film Gaslight. Bergsma die het eerste half uur wat overrompeld lijkt door het joviale enthousiasme van Holman wordt wat losser maar komt, los van een omschrijving van het fenomeen ‘gaslighting’, niet echt verder omdat direct de intrinsiek verbonden aspecten van het concept – narcisme,schuld, emphatie en macht – worden losgelaten. ‘Het gaat om macht’ zegt ze nog snel voordat er overgegaan wordt op voorbeelden. Het eerste voorbeeld is ‘islamofobie’ dat volgens Holman en Bergsma duidelijk een vorm van ‘gaslighting’ is. Angst voor de islam is rationeel dus iemand islamofobie aanpraten en daarmee op het schuldgevoel inwerken (want verkeerd) zodat diegene aan zichzelf gaat twijfelen en de islam in een positiever daglicht dan noodzakelijk gaat zien, is gaslighting. De manipulatie en het frame zijn duidelijk maar welke rol speelt het narcisme van ‘de islamofobie aanprater’ hierin? Het willen deugen? Is hij of zij zich bewust van zijn schuld iets verschrikkelijks als de islam te willen verkopen? Of is de islam zelf inherent slecht en narcistisch? Het verschil met een ideologisch frame of bijvoorbeeld marketingslogans die vaak herhaald worden, is niet helemaal duidelijk.
Want wat is ‘de realiteit’ tegenwoordig die de gaslighters willen verdraaien? Is dat de wijk waar Bergsma woont in Berlijn of de mediabubbel? Is die laatste de realiteit? Bergsma gaf eerder in het gesprek bijvoorbeeld aan niets van vluchtelingen te merken in haar woonplaats. Is het bagatelliseren van de vluchtelingencrisis zoals Leo Lucassen (een echte gaslighter!) dat onophoudelijk doet, dan gaslighting of een bestendiging van Bergsma’s realiteit buiten de mediabubbel? Of is leo gewoon een te ideologisch gemotiveerde wetenschapper? Ook het voorbeeld van een standaard retorisch trucje van DENK (gaslichtfabriek!) omtrent excuses voor het slavernijverleden komt niet overtuigend over als voorbeeld van gaslighting omdat Holman het nalaat om over ‘schuld’ of ‘collectieve schuld’ en in het verlengde collectief narcisme (bestaat dat?) de diepte in te gaan. Desondanks vindt Holman alle voorbeelden lekker.
Maar ook de overige voorbeelden overtuigen niet. De politieke misleiding rond het Oekraïnereferendum (niet omdat we bij Geenstijl zitten hoor!), de tuigvlogger en het Zaanse raadslid Roth (Ha Wierd Duk!), politieke correctheid (je moet gaslighten dan!). Het valt niet mee om alle rechts ideologische speerpunten of #ophefjes van Geenstijl in het concept gaslighting te passen. ‘Misschien moet ik er meer over nadenken’ geeft Bergsma zelf aan als ze niet meer precies weet wat nu wel of geen gaslighting is. Dat komt omdat de twee belangrijke aspecten van het concept – narcisme en schuldgevoel (waar de wil tot, of onbewuste, manipulatie van de narcist uit voortkomt) – onbesproken blijven. Dat zijn natuurlijk riskante onderwerpen in deze setting. Maar wel de interessantste! Waar bleef de afslag naar narcisme in de journalistiek bijvoorbeeld? Hoe groot is de (narcistische) druk om gelijk te hebben in de (sociale) media voor een journalist of columnist tegenwoordig? In welke mate speelt narcisme een verborgen rol in de beeldvorming en macht in onze DWDD sociale media samenleving met Sylvana’s en Thierry’s? Dat soort vragen beantwoorden vergt ook wat introspectie en hoewel Holman daar vaak aanstekelijk en onbeschaamd blijk van geeft in zijn eigen columns, durft hij de sympathieke maar keurig burgerlijke Bergsma daar niet toe te verleiden, al neemt hij dat woord met de juiste intentie een keer letterlijk in de mond.
Nee wat gaslighten nu precies is en hoe het zich manifesteert in onze media is er niet duidelijker op geworden. Ook als stok om de politiek correcten, links en de elite mee om de oren te slaan heeft de term weinig nut. Daarvoor moet eerst het taboe over narcisme en schuld in ons steeds narcistischere samenleving en media doorbroken worden. En dat taboe zit zowel bij links als rechts, elite als volk. Narcisme is slecht. Net als ‘de onderbuik’. Maar juist in de onderbuik voelen we intuïtief steeds vaker aan dat juist narcisme en wellicht collectief narcisme een belangrijk instrument is om verder te komen in een kunstmatig door gelijksheidsidealen bij elkaar gehouden maar door internet ondergraven individualistische samenleving.
Eén gedachte over “Avondje ‘gaslighten’ met Sietske Bergsma”